EEN ARTIKEL UIT BW nr. 117

HET STAATSNATUURRESERVAAT VIEŠVILĖ - VIEŠVILĖS VALSTYBINIS GAMTINIS REZERVATAS

In 1991 werd dit natuurreservaat gesticht in het meest waardevolle deel van het bassin van de moerassige beek Viešvilė (Wischwill in het Duits) die bij het dorp Viešvilė in West Litouwen in de Nemunas (Memel) uitmondt. De oprichters beoogden het waardevolle natuurlijke ecosysteem van het bassin te beschermen, alsmede de Artosia (Artojo Moor in het Duits) en Glitis moerassen die worden omgeven door de Karšuva wouden. De oppervlakte van het reservaat bedraagt 3.218 hectares van welke 2.459 hectares tot een beschermde zone horen die zeer beperkt toegankelijk zijn. Het Buveiniai Meer in het noorden van de Artosia moerassen met een oppervlakte van 6 hectare is de bron van de Viešvilė. De belangrijkste "as" van het Viešvilė-reservaat is de Viešvilė beek die een lengte van 21,4 heeft en waarvan er 15 km door het reservaat stroomt. Het is een van de meest natuurlijke, ongereguleerde stromen, waarvan bijna het hele stroomgebied in een bosrijk gebied ligt. In de hooglanden slingert de beek 6,5 km lang langzaam alleen door moerassen, aangevuld door overvloedige bronnen, en doorkruist een zandvlakte bedekt met duinen in een kleine vallei. In 2008 werden er twee vissluizen gebouwd bij twee dammen in de beek om o.a. rivierprikken in het reservaat te laten paaien. Die dammen dateren uit het begin van de 20e eeuw en staan net buiten het natuurreservaat. Het dominante landschapstype is een beboste, moerassige zandvlakte met continentale duinen. Moerassen en moerasbossen vormen circa 60% van de totale oppervlakte van het natuurreservaat. Artosia, ook wel Dižiąja pline genoemd, is een moerasgebied van 1.072 ha met een complexe configuratie, gedomineerd door hoge moerassen, hoewel aanzienlijke gebieden bedekt zijn met moerassen van het tussentype en lage moerassen. De gemiddelde dikte van de Artosia-veenlaag is 3,6 m en de maximale dikte is 9,8 m. Op sommige plaatsen zakt nog een laag sapropeel (rottingslib) tot 4 meter dik onder het veen. In het oostelijke deel van het reservaat ligt het Glitis moeras van 455 hectare met het grootste meer in het reservaat, het Glitis Meer van 19 ha. Aan de zuidwestelijke rand van het reservaat nabij het dorp Sakalinė bevinden zich twee kleine hoogveengebieden van 43 en 57 ha.

Het Viešvilė natuurreservaat valt op door zijn grote natuurlijke diversiteit (15 soorten van natuurlijke habitats): vele moerassen (open, hoge moerassen bedekt met zegge en bossen, moerassen van het middentype en lage moerassen), opstanden, waterlichamen, weiden en weilanden. Zo komen er ook veenmosmoerassen voor met daarnaast niet alleen sparrenbossen maar ook bossen met zwarte elzen. De overheersende opstanden in moerassen zijn echter dennenbossen (in hoge moerassen), zegge en zegge en berken (in lage moerassen). De moerassen binnen de grenzen van het reservaat werden niet intensief drooggelegd, zodat ze hun oorspronkelijke natuurlijkheid behielden. De flora van de moerassen en wouden in het reservaat hebben kenmerken die men eerder in zeekustgebieden aantreft. Er komen echter ook planten voor die karakteristiek zijn voor de pijnboomwouden in Zuidoost Litouwen. De vallei wordt extreem rijk door bronnen gevoed en is bebost, omgeven door een massief van continentale duinen. De doorbraak van de Viešvilė vallei door de hoogste duinrug is zeer helder. Er zijn bekende vindplaatsen van zeldzame mossen en korstmossen, waarvan sommige alleen in dit reservaat in Litouwen voorkomen. Het reservaat strekt zich uit in het gelijknamige bos in de laaglanden van Karšuva. In de depressie van het ondiepe preglaciale bekken dat tijdens de postglaciale periode werd gevormd, begonnen moerasvormingsprocessen, en in drogere gebieden werden de zandduinen door de wind weggeblazen. Naast het reservaat ligt het geomorfologische reservaat Kaskalnis, waar de hoogste continentale duinen van Litouwen worden beschermd. Sinds 1998 werden er meer dan 580 hogere plantensoorten geregistreerd waarvan er 19 zijn opgenomen in het Litouwse Rode Boek. In totaal staan er 50 soorten planten en 29 soorten paddenstoelen in het Litouwse Rode Boek vermeld. De verscheidene moerassen herbergen de habitats van zeldzame dieren. Er zijn 42 soorten dierensoorten (w.o. wolven, lynxen, veelvraten, bevers en otters) geteld waarvan er elf zijn opgenomen in het Litouwse Rode Boek. Voorts zijn er 148 vogelsoorten bekend (w.o. de grijze specht, witrugspecht, krijsarend, buizerd, visarend, kraanvogels, korhoenders, grondzangers en in de herfst en lente trekvogels) waarvan er 94 in het natuurreservaat van Viešvilė nestelen. Negenentwintig vogelsoorten zijn opgenomen in het Litouwse Rode Boek. In de meren en de beek Viešvilė komen elf vissensoorten voor (w.o. de gespikkelde forel, rivierprikken, lamprei en slakken) en twaalf soorten reptielen en amfibieën. Tot slot komen er maar liefst 800 insectensoorten in het natuurreservaat voor. Het Viešvilė reservaat is opgenomen in de lijst van wetlands van internationaal belang van de Ramsar-conventie. Het is ook onderdeel geworden van Natura 2000, een ecologisch netwerk van Europees belang. Het beheer van het reservaat wordt vanuit het dorpje Eičiai gevoerd waar zich ook het bezoekerscentrum bevindt. Het zuidelijke deel van het natuurreservaat ligt in het uiterste oosten van het historische Memelland dat in 1923 door Litouwen werd bezet en in 1939 weer naar Duitsland terugkeerde. De oeroude historische staatsgrens tussen Oost Pruisen/Memelland en Litouwen verliep in oost-westelijke richting langs de zuidkant van het weggetje boven de grote meander in de Viešvilė beek en is op het kaartje met een zwarte lijn ingetekend.[1] Aan het einde van de Tweede Wereldoorlog kwam het gebied definitief en grotendeels ontvolkt aan Litouwen terug. In dit gebied waren Wischwill (Viešvilė) en Schmalleningken (Smalininkai) de grootste dorpen met veel (industriële) economische activiteiten en scheepvaart. In Wischwill bestonden houtzagerijen en vond er papierfabricage plaats. Hout werd gehaald uit zeer de grote bossen in de buurt zoals die van Jura, Wischwill en [1] Bij de Vrede van het Melno Meer bij het Poolse Grudziądz (Duits: Graudenz) van september 1422 tussen de Duitse Orde en de alliantie van Polen en het Litouwse Groothertogdom, warden de grenzen vastgelegd tussen o.a. De Duitse Orde in Pruisen en Litouwen. Deze grens zou bijna 500 jaar lang onveranderd blijven. Een deel van deze verdwenen grens loopt dus door het hier beschreven natuurreservaat Schmalleningken.

De lokale volmolen en maalmolen gebruikten de waterkracht van de Wischwill beek. Het gebied rond de Wischwill beek was destijds al doel van dagjesmensen die met de stoomboot arriveerden. In 1939 had het Duitse Wischwill 1.174 inwoners. In 2011 had het Litouwse Viešvilė 843 inwoners. In Jochem Wouda's 'Natuurwijzer Litouwen' komt uitgerekend het hier beschreven natuurreservaat niet voor. Het Viešvilė Natuurreservaat kwam heel toevallig op het pad van de schrijver van dit artikel. De connectie met het oude Memelland en het destijds al gewaardeerde natuurgebied rond de Viešvilė beek gaf de doorslag om dit artikel te gaan schrijven. Het logo, de kaart en de foto met de Viešvilė beek zijn afkomstig van de internetpagina ht²ps://geografija9-10.mkp.emokykla.lt.

Bronnen:
Viešvilė, artikel op de Engelstalige Wikipedia.
Viešvilė State Reservation, artikel in Acquaintance with Lithuania. Book of the millennium I, Kraštotvarka, Kaunas, 1999, p. 206.
VIESVILE STATE STRICT NATURE RESERVE, artikel op saugoma.lt.
Wischwill, artikel op ht2ps://wiki.genealogy.net/.

Noten
[1] Bij de Vrede van het Melno Meer bij het Poolse Grudziądz (Duits: Graudenz) van september 1422 tussen de Duitse Orde en de alliantie van Polen en het Litouwse Groothertogdom, warden de grenzen vastgelegd tussen o.a. De Duitse Orde in Pruisen en Litouwen. Deze grens zou bijna 500 jaar lang onveranderd blijven. Een deel van deze verdwenen grens loopt dus door het hier beschreven natuurreservaat.